دانستنى هایى از ماه صفر - مقاله درباره صفر

دانستنى هایى از ماه صفر - مقاله درباره صفر

در ادامه مطلب

دانستنى هایى از ماه صفر
ماه صفر در تاریخ قمرى
ماه صفر، دومین ماه سال قمرى است . تاریخ قمرى همانند سایر تاریخ ‌هاى رایج ، از دوازده ماه تشکیل یافته و اسامى آن ها بدین ترتیب است : محرم ، صفر، ربیع الاوّل ، ربیع الثّانى ، جمادى الاولى ، جمادى الثّانیه ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوّال ، ذوالقعده و ذوالحجّه .
این تاریخ ، پیش از اسلام ، در میان مردم جزیرة العرب رواج داشت و تاریخ رسمى آنان بود.
پس از ظهور دین مبین اسلام ، تاریخ قمرى به عنوان یک تاریخ مذهبى و ملى ، مورد پذیرش مسلمانان قرار گرفت .
در عصر خلافت عمر بن خطاب (دومین خلیفه مسلمانان ) با پیشنهاد حضرت على علیه السّلام و تصویب خلیفه وقت ، هجرت پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله از مکه معظمه به مدینه منوره ، مبداء تاریخ قمرى اسلامى قرار گرفت . بدین جهت ، این تاریخ را، تاریخ هجرى قمرى نامیده اند.
گفتنى است که تاریخ قمرى بر اساس گردش ماه (قمر) بر دور زمین محاسبه مى گردد. به این صورت که ماه ، هنگامى گردش خود را از هلال آغاز مى کند تا به پایان رساند و به هلال بعدى وصل شود، یک ماه پدید مى آید و با دوازده بار تکرار این گردش ، یک سال قمرى شکل مى گیرد.
هر ماه قمرى ، مدتش 29 روز و 12 ساعت و 43 دقیقه است و تعداد روزهاى یک سال قمرى ، 354 روز است .
اما تاریخ ‌هاى دیگر، مانند: هجرى شمسى ، فرس قدیم ، میلادى و غیره ، بر اساس گردش زمین بر دور خورشید محاسبه مى گردد و تعداد روزهاى آن ها، 365 روز و 6 ساعت است . به همین جهت میان تاریخ قمرى و تاریخ شمسى ، در حدود یازده روز در هر سال فاصله است .
علل نامگذارى ماه هاى قمرى
ابن عساکر در کتاب گرانسنگ ( تاریخ دمشق ) به نقل از ابوعمروبن علاء درباره علل نام گذارى ماه هاى قمرى گفته است : إ نّما سُمّى المحرّم لا ن القتال حرم فیه ، و صفر لا ن العرب کانت تنزل فیه بلادا یقال لها صفر، و شهرا ربیع کانوا یربعون فیها، و جمادیان کان یجمد فیها الماء، و رجب کانوا یرجبون فیه النّخل ، و شعبان شعب فیه القبائل ، و رمضان رمضت فیه الفصال من الحرّ، و شوّال شالت الا بل باءذنابها للضرب ، و ذوالقعدة قعدوا فیه عن القتال ، و ذوالحجّة کانوا یحجّون فیه ، فامّا اوّل السّنة فالمحرّم .(2)
یعنى : ماه محرم ، بدین جهت نامیده شده است که جنگ و درگیرى در آن حرام شده است ، و ماه صفر بدین لحاظ نامیده شده است که عرب ها در این ماه بر زمین هایى ، منزل مى گزیدند که به آن ها صفر گفته مى شد، و دو ماه ربیع (اوّل و ثانى ) بدین جهت نامیده شده اند که عرب ها در این دو ماه زندگى بهارى در پیش مى گرفتند، و دو ماه جمادى (اوّل و آخر) بدین جهت نامیده شده است که عرب ها در این ماه براى درختان خرما ستون هایى قرار مى دادند تا بر اثر زیادى محصول خرما، شاخه ها و درختان خرما نشکند، و شعبان از این جهت نامیده شده است که قبیله ها در آن از یکدیگر پراکنده و جدا مى شدند، و رمضان از این جهت نامیده شده است که در آن ، فصل هاى سال به شدت گرما مى رسند، و شوال بدین جهت نامیده شده است که شتر، دم خود را براى زدن بالا مى برد (کنایه از آمادگى عرب ها براى ضربه زدن به یکدیگر)، و ذى قعده به این سبب نامیده شده است که مردم در این ماه به خاطر حرمت جنگ و خون ریزى ، خانه نشین مى شوند، و ذى الحجّه بدین سبب نامیده شده است که عرب ها در این ماه ، به حجّ خانه خدا مى پرداختند. و اما نخستین ماه سال ، ماه محرم است .
صفر به معناى خالى نیز آمده است . ممکن است علت نامگذارى این ماه بدین جهت باشد که عرب ها پس از تحمل سه ماه حرام و خوددارى از قتل و غارت و خون ریزى ، با آغاز ماه صفر به جنگ و غارتگرى مى پرداختند و روستانشینان و ساکنان کم جمعیت بادیه ها از ترس هجوم غارتگران و جنایتکاران ، اسباب و اثاث خویش را جمع کرده و به جاهاى امن کوچ مى نمودند و روستاها و بادیه هاى خود را خالى مى کردند.
حرمت ماه صفر در نزد قریش 
اهالى حجاز، به ویژه قبیله معروف ( قریش ) پیش از ظهور اسلام ، نسبت به زیارت خانه خدا و حرام دانستن چهار ماه از ایّام سال قمرى که از سنت هاى بر جاى مانده از حضرت ابراهیم علیه السّلام و فرزندش اسماعیل علیه السّلام بود، مرتکب تحریف و تغییر در احکام الهى و عمل نمودن به هواهاى نفسانى خود مى شدند.
آنان چون مردمى جنگجوى ، قبیله گرا و فاقد تشکیلات حکومتى و دولت بودند، در بیشتر سال به تاراج دارایى ها، جنگ و خون ریزى یکدیگر و سایر ساکنان شبه جزیره مى پرداختند و امنیت جامعه را به کلى از میان مى بردند.
از سوى دیگر ناچار بودند که به خاطر پاى بندى به سنّت آبا و اجدادى خویش ، چهار ماه حرام را تحمل کنند و در این مدت از جنگ و خون ریزى و غارتگرى دست بردارند.
پس از مدتى ، تحمل سه ماه حرام (یعنى : ذى قعده ، ذى حجه و محرم ) که پشت سر هم بودند، بر آنان دشوار آمد و در صدد تغییر آن برآمدند.
آنان تصمیم گرفتند که حرمت ماه ذى قعده و ذى حجه را نگه دارند و این دو ماه را جهت زیارت خانه خدا براى ساکنان شبه جزیره در امنیت نگه دارند، ولى بر خلاف سنت ابراهیمى ، حرمت ماه محرم را شکسته و آن را براى خود مباح سازند و در این ماه ، بسان ماه هاى دیگر سال به جنگ و غارتگرى بپردازند و به جاى آن ، ماه صفر را حرام نمایند.
بدین جهت ، مدتى ماه صفر در نزد آنان ، از جمله ماه هاى حرام بوده است .
هم چنین آنان دست کارى دیگرى در ماه هاى حرام کرده بودند و آن عبارت بود از این که هر ماه حرام را دو سال حرام مى دانستند و ماه هاى دیگر را حلال مى شمردند. به عنوان مثال ، دو سال پشت سر هم ، ماه محرم را ماه حرام و ماه زیارت مى دانستند و ماه هاى دیگر را براى خویش مباح مى نمودند و سپس دو سال بعد، ماه صفر را ماه زیارت و ماه حرام مى دانستند و سایر ماه ها را حلال و مباح مى شمردند. تا این که حج آنان در حجة الوداع که آخرین سفر زیارتى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله به مکه معظمه بود،مصادف شد با ماه ذى الحجّه ، و در این ماه مسلمانان حج واجب و زیارت خانه خدا را به جاى آوردند و به دستور رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله این ماه براى همیشه ماه زیارتى خانه خدا و حج واجب تعیین گردید.(3)
برخورد قرآن کریم با تحریف هاى مشرکان قریش 
قرآن کریم که کامل ترین کتاب آسمانى است ، تحریف هاى پدید آمده از سوى مشرکان قریش در تغییر و تبدیل ماه حرام و دست کارى در احکام الهى را به رسمیت نشناخت و آن را محکوم کرد.
در سوره مائده ، خطاب به مؤ منان فرمود: یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنوُا لا تُحِلّوُا شَعائِرَ اللّهِ وَ لَا الشَّهْرَ الْحَرامَ...(4)
اى کسانى که ایمان آورده اید، شعائر الهى و ماه حرام را بر خود حلال و مباح نسازید.
در سوره توبه ، این موضوع را به صورتى روشن تر بیان کرد و کردار مشرکان و کافران را تقبیح نمود: إ نَّمَا النَّسیئىُ زِیادَةٌ فِى الْکُفرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذینَ کَفَروُا یُحِلُّونَهُ عاما وَ یُحَرِّمُونَهُ عاما لِیوُا طِئوُا عِدَّةَ ما حرَّمَ اللّهُ، فَیُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ اَعْمالِهِمْ.(5)
همانا فراموشى (نسبت به ماه هاى حرام ) در کفر (عصرجاهلیت ) بسیار بود که به واسطه آن گمراه مى شدند آنانى که کفر را پیشه خود کرده بودند. به طورى که (آن ها را) در سالى حلال و در سال دیگر حرام مى شمردند تا پایمال کنند شمار آن چه (از ماه ها) را که خدا حرام کرده است . پس آنان ، مباح مى کردند آن چه را که خدا حرام کرده بود. (بدین ترتیب ) کردار زشتشان برآنان آراسته مى گردید.
قرآن کریم بسان سنّت ابراهیمى ، تنها ماههاى ذى قعده ، ذى حجّه ، محرّم و رجب را حرام و ماه هاى زیارت دانسته است .
ماه صفر در نزد شیعیان
شیعیان إ ثنى عشرى و محبان اهل بیت علیهم السّلام ، ماه صفر را از ایام سوگوارى سال مى دانند. زیرا در ابتداى این ماه خانواده امام حسین علیه السّلام و بازماندگان واقعه کربلا را به صورت اسیرى وارد شام نمودند و آنان را در فشار روحى و روانى و مورد تحقیر و توهین قرار دادند، به طورى که یکى از فرزندان خردسال امام حسین علیه السّلام ، به نام رقیه (س )، بر اثر این سختى هاى طاقت فرسا، در دمشق به لقاءاللّه پیوست . هم چنین ، بیستم این ماه ، اربعین شهادت امام حسین علیه السّلام و یارانش در کربلا است .
بنا به روایت علماى شیعه و برخى از علماى اهل سنت ، در 28 صفر، رحلت جانگداز رسول گرامى اسلام حضرت محمد صلّى اللّه علیه و آله و شهادت سبط پیامبر، حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام و در آخر این ماه ، شهادت ثامن الحجج حضرت على بن موسى الرضا علیه السّلام واقع شده است . بدین جهت ، شیعیان این ماه را همانند ماه محرم ، به سوگوارى مى پردازند. در بسیارى از مراسم ها و محافل مذهبى ، دو ماه محرم و صفر را پشت سر هم گرامى مى دارند و در آن ها به عزادارى مشغول مى باشند.
ولیکن ، اکثر مورخان اهل سنت ، رحلت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله را در ماه ربیع الاول مى دانند. بدین جهت براى این ماه برنامه ویژه اى ندارند.
اعمال عبادى ماه صفر
هر یک از روزهاى سال ، روز خداست و انسان مى تواند در آن روز براى موفقیت خویش ، تلاش کند و براى نزدیکى به خداى سبحان و فراهم آورى خرسندى وى ، عبادت کند، تصدّق نماید و خدمت به مردم کند.
ماه صفر نیز این چنین است . اگر انسان ، طالب رضاى الهى باشد و در این راه بکوشد، به توفیقات الهى دست پیدا مى کند و درهاى رحمت ، نعمت و سرافرازى را به روى خود مى گشاید. در مقابل ، اگر از یاد خدا غافل بماند و در پى هوى و هوس هاى نفسانى باشد و از شیطان لعین پیروى کند، طبعا از توفیقات الهى دور مى گردد و درهاى نقمت ، بدبختى و سیاه روزى را به روى خود مى گشاید و زمینه عذاب الهى در روز قیامت را براى خویش فراهم مى کند.
با این حال ، در برخى از منابع آمده است که ماه صفر، معروف به نحوست است .
محدث جلیل القدر حضرت آیت الله شیخ عباس قمى (ره ) هم در مفاتیح الجنان ، در بخش اعمال ماه صفر، و هم در وقایع الایّام ، به این موضوع اشاره کرده است .
در این جا، متن گفتار این محدث بزرگ را از وقایع الا یّام بیان مى کنیم :
بدان که این ماه (صفر) معروف به نحوست است و شاید سبب آن ، واقع شدن وفات رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله است در آن ، هم چنان که نحوست دوشنبه به این سبب است . و یا به جهت آن است که این ماه ، بعد از سه ماه حرام (ذى قعده ، ذى حجّه و محرم الحرام ) واقع شده که در آن سه ماه ، حرب و قتال نبوده و در این ماه ، شروع به قتال مى نمودند و خانه و منازل از اهلش خالى مى شد. و این هم یک سبب است در وجه تسمیه آن ، به صفر.
به هر حال ، از براى رفع نحوست ، هیچ چیز بهتر از تصدقات و ادعیه و استعاذات وارده نیست . و اگر کسى خواهد محفوظ بماند از بلاهاى نازله در این ماه ، در هر روز ده مرتبه بخواند این دعایى را که ( محدث فیض ) روح الله روحه ، در ( خلاصة الاذکار ) ذکر فرمود:
یا شدید القوى ، و یا شدید المحال ، یا عزیز، یا عزیز، ذلّت بعظمتک جمیع خلقک ، فاکفنى شَرّ خلقک ، یا محسن ، یا مجمل ، یا منعم ، یا مفضل ، یا لا اِله الّا اءنت ، سبحانک إ نّى کنتُ مِن الظّالمین ، فاستجبناله و نجّیناهُ
من الغمّ، و کذلک ننجىِ المؤ منین ، و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّیبین الطّاهرین .
سیّد، در ( اقبال ) دعایى براى هلال این ماه روایت کرده است .(6)